Milli Mücadele’nin merkezi Ankara, Anadolu’nun antagonist işgalinden kurtarılmasından bilahare 13 Ilk Teşrin 1923’te taze Türkiye Cumhuriyeti’nin başkenti oldu.
Birinci Acun Savaşı böylecene yurdun obstrüksiyon edilmesi üstüne Mustafa Eksiksizlik Paşa, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a kadem basarak Milli Mücadele’yi başlattı.
Osmanlı Mebusan Meclisi, sonuç defa 12 Sülale 1919’da İstanbul’da hep, 16 Mart 1919 haset İngilizler İstanbul’a girmiş, Divan’in çalışmalarına serencam vermişti. Bundan Sonra Osmanlı Mebusan Meclisi’nin İstanbul’da toplantı olasılığı kalmamıştı. Milletvekillerinin toplanacağı ve ülkenin yönetileceği tıpkısı başkent gerekiyordu.
19 Mart 1919’da Mustafa Kemal Vakarlı, bazen illere ve komutanlıklara “Türk ulusu öz yaşamını ve bağımsızlığını koruyacaktır” ifadesini içeren ayrımsız tamim gönderdi. Bu genelgeden bilahare temsilcilerle Osmanlı Mebusan Meclisi’nden gelen üyeler Ankara’da toplanmaya başladı.
Halas Savaşı’nda Ankara’nın önemi, antagonist işgalindeki Geyve Boğazı, Kütahya ve Afyon kabil mevkilere çipo tarafından bağlantılı ve savaşma imkanlarının tam olmasından kaynaklanıyordu.
Mustafa Eksiksizlik Ciddi, Temsilciler Oturmuş üyeleriyle 27 Ara 1919 günü Ankara’ya geldi. Ankara’da umum ve Seğmenler vasıtasıyla şişman ayrımsız görelik ve coşkuyla karşılanan Mustafa Eksiksizlik Vakur, Halas Savaşı’nın planlarını bu kentte hazırladı.
Savaşın başarıya ulaşması amacıyla düzenli orduların kurulması kararı Ankara’da makbuz. Bu ordular İnönü’de, Sakarya’da, Dumlupınar’da düşmanı bozguna uğrattı. 30 Ağustos 1922’de kazanılan Başkumandanlık Savaşı ile Kurtuluş Savaşı tamamlandı.
“Türkiye devletinin makarrıidaresi Ankara şehridir”
9 Ilk Teşrin 1923’te Dışişleri Bakanı İsmet Rabıtalı, “Türkiye devletinin makarrıidaresi (dümen merkezi) Ankara şehridir” ifadesinin saha aldığı bir tane maddelik kanun tasarısını Sedir’e sundu.
10 Ekim’de İkdam gazetesinde saha kayran haberde, “saat 2’den 6’ya kadar devam eden toplantıda İsmet Ciddi ve arkadaşlarının verdikleri tamim layıkıyla Organizasyon-ı Esasiye Kanunu’na ‘Türkiye devletinin makarrıidaresi Ankara şehridir’ şeklindeki maddenin arttırma edilmesinin akseptans edildiği ve konunun bir ahir dönme Sedir’in umumi toplantısında gene gündeme getirilip maddenin kanuniyetinin savunulacağı” rapor edildi.
Aynı günlü Tanin gazetesinde “Ankara Merkezi Hükümet” başlıklı haberde ise öğür toplantısında Ankara’ya Gazi Mustafa Kemal Rabıtalı’nın adının verilmesi hakkındaki teklifin, toplantıya reislik fail Mustafa Eksiksizlik Vakur vasıtasıyla gündeme dahi alınmadığı bilgisi vadi almaktaydı.
Yasa tasarısı 10 Ilk Teşrin’de Düşünce Komisyonu’ndan, esasen tıpkısı periyot Temel Komisyonu’ndan çabucak geçti ve 13 Ilk Teşrin 1923’te Divan Umumi Müesses’na geldi.
Tasarı, tartışmalardan sonra rey çokluğuyla akseptans edildi. Celse Başkanı Yüce Fuat Ciddi’nın “oy çokluğuyla” sözüne, kâh milletvekillerinin “rey birliğiyle” sesleriyle itiraz etmesi konusunda, Ulvi Fuat Paşa “Efendim kalkmayan halk vardır. Rey birliğiyle diyemem, gördüm, iri çoğunlukla kabul edilmiştir.” diyerek oturumu sonlandırdı.
Yasa teklifi şeklinde gündeme gelen bu bahis, “Ankara şehrinin Türkiye devletinin başkenti olmasına ilişik Malatya Mebus İsmet Paşa’nın 2/188 sayılı yasa teklifi konusunda Kanunuesasi Komisyonunca düzenlenen 10.10.1923 günlü tutanak TBMM’nin 13.10.1923 tarihli 35. birleşiminin 2. oturumunda okunarak olduğu gibi kabul edilmiş ve Ankara şehrinin Türkiye devletinin başkenti olması büyük ekseriyetle kararlaştırılmıştır.” şeklinde karara dönüştü.
Kabul edilen değişmeyen, Ankara’nın, Mustafa Eksiksizlik ve Gök Bilimi-i Temsiliye’nin kente gelişinden itibaren fiili yerine sürdürdüğü gestalt olma özelliğini, payitaht sıfatıyla taçlandırdı.
Bu sağlam bire bir yasa değil TBMM kararı olduğundan, henüz sonraları Kanunuesasi’da saha aldı.
“Tam fikriyat, yeni Türkiye’nin başkentinin Ankara olmasında toplanıyordu”
Mustafa Kemal Atatürk, Ankara’nın payitaht olmasının önemini Nutuk’ta, “Bilcümle düşünceler, kullanılmamış Türkiye’nin başkentinin Anadolu’da ve Ankara kenti olması gerektiğinde toplanıyordu. Coğrafya ve izlem durumu yer kesin önemi taşıyordu. Devletin başkentini benzeri zaman geçmiş saptayarak bağırsak ve dış kararsızlıklara sonuç çevirmek haddinden fazla gerekli idi.” ifadeleriyle vurguladı.
“Afsunlu beklenmeyen bire bir halk, gelişigüzel şeyi değiştirdi”
Ankara’nın payitaht olmasının arkası sıra aceleci bire bir mamure faaliyetine girişildi. Yabancı uzmanlar getirilerek kentin gelecek yılları planlandı. Eğitim Bilimi ve kültürel kurumlara evleviyet verildi.
O yıllarda kente ziyarete mevrut ecnebi gezginler, “Füsunlu görünmez bire bir umum, herhangi bir şeyi değiştirdi.” ifadesini kullanarak, “eskiden ölülerin yattığı yerlerde soy kamu binaları yükseldi, çok sayıda otel, bire bir başkentten beklenen rahatlığı sunan iyileştirmelerle kapılarını hizmete açtı. Nazik okullar nesir edildi. Yenişehir, Cebeci, Çankaya, Çankırı Husus, Gar düz bir nice yön oluştu.” değerlendirmesinde bulundu.
